Labels

Tuesday, December 2, 2008

Globalization Neeknawi

GLOBALIZATION NEKNAWI

Kan kaltak cia mi kumzabu pakul kha mifim tampi nih harnak kumzabu (century of crisis) tiah an ti. Vawlei Ralpi hna, Tsunami,AIDS,SARS,TB,Cancer tibantuk zawnnak phunphun a tlung. Kapkhat lei ah tthanchonak tampi a um ve. Atu kum zabu 21 ah hin zei tluk in dah thanchonak le tthatlonak a karh lai ti hi cu a ho hmanh nih chimhcia khawh a si lo. A fiang mi pakhat cu thanchonak a tam chin bantuk in thatlonak a karh chin lai ti cu a si.
Vawlei thawk ka lio te in ral an rak i do i tuni tiang zong kan i do, an i do peng rih hna. George W Bush bantuk ram uktu tampi nih cun "raldohnak hi daihnak caah a si" (War is for peace) tiah a pom mi an tampi. Hi bantuk raltuknak ruangah ram uknak kong ah tthatnemnnak tampi a chuak mi a um nain, a lu le taw hmanh a thei rih lo mi ngakchia semmawng tampi le nu, pa tampi nunnak cu an liam ai. Kum 1945 lio ah United States nih Japan ram, Hiroshima le Nagasaki tikulh cungah bomh an thlak tikah Vawlei Ralpi panihnak cu tuan deuh in a dong taktak i ral ruangah a thi ding mi American ralkap tampi an khamh khawh. Asinain, sual ngei lo mi Japan mi thawng tampi nunnak arak liam ve. ."Physics lei fimthaimnak thar kan hmuh cang" tiah lunglawm in an au cuahmah lio ah khuapi panih cu vuutcaam ah aa cang i minung thawng tampi nunnak cu arak liam ai cang. Leo Tosltoy nih "War and Peace" cauk chung ah " Vawlei cung i ngaihchiatnak tam deuh cu Ral ruangah a si i, ral a dongh tikah , a hohmanh nih zeitaktak dah kan i miaknak asi ti an hngal theng lo" arak ti ve. UN Secreatary General hlun Koffi Annan bantuk ram hruaitu tampi zong nih cun " Ral dohnak hi a phi a si lo" (War is not the answer) "Kan doh taktak awk cu sifahnak le minung pakhat le pakhat, ram khat le khat karlak i siipuazi, ram kong le, biaknak kong hna ah kan i daannak (huge gap) tu hi a si" tiah an leh ve hna. Mifim tampi nih 'Vawlei Ralpi Pathumnak (World War III) cu aa thawk cuah mah cang, cu Ral cu IT War hi a si" tiah an chimh. Hi IT fimthiamnak nih hin "vawlei pumpuluk hi khuate pakhat bantuk sinak" ah aa kal pi cuahmah i, cucu Globalization ti arak si. Gloalization nih ramri a ngei lo.
"Globalization" ti mi biafang te hi arak chuahnak le alaarnak hi a sau tuk rih lo. Window97 an rak chuah ka tiang ah cun Microsoft Word nih catlang sen (red line) a piah rih mi cafang arak si. Globalization ruangah a fim mi nih an fimchin, a rum mi an rum chin cuahmah ko nain, a si a fak ruangah IT thannemhnak le vawlei tthanchonak a dawi kho lo mi Third world i a um mi mi tampi cu an si a fak chinchin i mi rum, mi fim le misifak karlak ah i daannak kuampi (huge gap)cu a ngan chinchin ve.Cu a si caah fimthiamnak hi tangka ngei mirum hna lawng i cawn khawh ding si lo in, mikip caah fimthiam cawnnak kan tuah ser a herh tiah an rak au ve. Globalization nih a chuah pi mi thatnemhnak hi mikip nih an tep khawh dih cio hlan ah cun Globalization hi a ttha ti khawh a si rih hnga lo. Globalization chan ah minung pakhat asi loah, bu bu khat lawng ruahnak in kal khawh a si ti lo. Mi zaapi a huap mi hruainak lawng nih hmual a ngei kho cang. Mipi aiawh tu uknak le hruainak (good-public-governance) nih Globalization thatnemhnak ram chung ah tampi a chuahpi khawh. Siangpahrang chan a si ti lo. Ruahnak, hmuhning, pomning (Ideology) a phunphun an um i, kan pom mi le kan ruahnak hi aa dang cio. Cu a dang mi chungin kapnih thatnemhnak a chuahpi kho tu i lawhnak (similarities) kha a si khawh chung in kawl a si cang. Thanchonak hi dawi cuahmah a hau cang. Hi bantuk tthanchonak ngeih khawh awk ah mah kua, mah bu chung lawng ah colhcang awk a tthat ti lo caah hmun kip hel in kal a hau. Cu a si caah Globalization chan ah minung pakhat,miphun phun khat i a colhcangnak ramri hi khiah khawh phung a si ti lo. Tahchunnak ah Asia mino tampi nih United States ah fimthiamnak an cawng, American le Canadian sibawi tampi nih Africa ah AIDS zawtnak doh in rian an tuan, American ralkap nih Iraq le Afaganistan ah ral an do ( Tedim mino panih zong US ralkap ah an lut I an I tel ve), mirang mirum tampi nih Tuluk le India bantuk riantuan tu minung an tamnak ah company an dirh, a tthangcho lio mi ram mi hna nih a thangcho cang mi ram ah zaam in riantuan le fimnak kawl a si cang. "The World Is Flat" cauk tial tu Thomas.L. Fredman nih Globalization kong he pehtlai in tahchunnak a pek mi cu: "Zingka ni a hung chuah pauh ah hin cakei nih a rawl caah zuukhneng pakhat tal tlaih khawh a zuam i fakpi in a tli.A phak khawh lo, a tlaih khawh lo ahcun a paw a ttam ve lai cu teh. Cu bantuk in cakei nih a phanh nak hnga lo zukneng zong nih rianrang bik in a tli ve. A tlik khawh lo ahcun a thi ve lai cu teh. An i lawhnak pakhat cu fakpi in an tli veve. Globalization chan ah zing,chun,zaan in tlik a hau cang. Tlik a nuar deuh mi pauh cu a thawng deuh mi nih lanh a si lo le uk a si a hau cang. IT fimthiamnak ruangah vawlei pi cu a per cang" ti a si.
A hlaan chan lio ah M 3 ti mi Military( Raltuknak) Merchant ( Chaw zuarnak) le Missionary hna hmang in ramthawng mi nih ram hme hna cu an rak laak ti a si. Atu chan ahcun M 3 a si ti lo. M pakhat lawng hmang in ramthawng mi le mifim hna nih an ramri cu an karh ter cuah mah. Cu M cu Microchip ti mi Information Technology fimthiamnak cu a si. Cu a si caah vawlei pumpi hi khuate pakhat bantuk in ser a si cang. A si nain in third world countries i a um mi hna tampi nih cun hi IT thanchonak le a thatnemhnak hi an teep kho ve rih hoi lo. Vawlei cung ah ram 193 ( Vatican City telh chih in) an umnak lak ah ram zakhat dengmang nih cun Globalization hunchonak hi a ran tuk caah an pha kho lo ti si. Cu a si caah third world countries i a um mi mi tampi cu ram thangcho lei ah an zaam cuahmah cang. Antropologist pawl nih an dolhlat ning ah miphun fa hi miphun ngan chung i an va luh tik ah kum 100 a ruah hlan ah an miphun in an tlau tiah an ti. Miphun dang i nunphung chungah i cawhnak (Cultural Assimilation) tiah min an pek. Mifim mi thiam atam deuh nih ramtha an panh tik ah Brain drain tamtuk in aa cang. Kapkhat lei ah, a thangcho lio mi ram ah NGO rian tuantu mifim tampi an um ve caah Brain Gain phun khat ah aa cang than. Mifim tampi nih cun "globalization chan ah kan umnak hmunma nak in hi a biapi bik a si ti lo,kan umnak hmunma in kan ram le miphun caah zeitluk in rian kan tuan khawh ti tu hi a biapi deuh ngai cang" an ti ve.
Kum zabu 20 a dih tikah khuaruahhar awk thil a si mi cu, "Cool War" a dih ve. Hi Cool War adih tikah mifim tampi nih an hmuh mi cu (1) IT lei fimnak thanchonak ( Technological Improvemnt) le (2)minung nunnak man ngeih ternak (Value of Human Dignity) hna hi an si. Cu a si caah kum 21 thawk in IT hunchonak cu rang ngai in a tli i, vawlei ram tam deuh nih mipi duhnak tu zulh in uknak lei an remh cuahmah hna. Cool War chan lio bantuk in Communist le Colonist taktak an um ti lo nain super power ngeih hi cu i cuh len rih a si thiamthiam. A tu zong ah Amercanization ee,cultural relativism ee,. tiah a au cuahmah mi an tampi rih hna.
Kum zabu 18, 19 lio hrawng ah hin cun thlanti luang in fakpi in rian a tuan cuahmah mi kha mifel , mi fim, riantuan tu tha an rak ti hna. Kum zabu 20 le 21 lei kan phanh tikah hi ruahnak hi aa let diam ai. Thlanti le zaangba in rian tuan mi hna hi riantuan tu tha an ti ti lo. Thazang in rian a tuan mi nak in fimthiamnak le thluak in rian a tuan thiam mi, fek te (effective) le felfai te(smart) in rian tuan tu kha riantuan tu tha ah an chiah cang. Riantuan zia thiam a herh i, zei rian pauh ah IT fimthiamnak a a tel lo nak a um ti hoi lo. Biana ah tilawng nganpipi mawngh khawh awk ah thazaang tampi a herh ko lai nain cu tilawng kha duh pauh in a her ter kho tu trim tab te kha hman thiam ahcun a foi te. Cu trim tab hman thiam awk ah IT,computer lei thiamnak a herh. Globalization he pehtlai in capar tampi a ttial, a let tu Kawlram cattial thiam U Kyaw Win nih cun," Athangcho lio mi ram( developing countries) tampi hna cu Chan pathum chung ah kan um rih. Cu hna cu: kanmah kut in kan tuah chom mi thil hmang in nunnak a kawl chom mi hna kan um rih caah Primitive Age: seh bawmnhnak hmang in riantuan mi hi a tam deuh kan si rih caah Industrial Age: cun, internet, email, le IT thannemhnak tlawmpal cio tal cu kan teep ve ko caah IT Age: tin chan thum kep chih in kan um" tiah arak chimh.
IT lei mifimthiam mirum Bill Gate nih," Na IT fimthiamnak cu a ho hmanh nih an in kham kho lo, Culcatus,India internet cafe pakhat chung in na ramri cu na karh ter khawh, vawlei cung fimthiamnak lak i specialized in na cawn duh mi pauh cu IT bawmhnak in nangmah te in na thiam khawh.Globalization thanchonak cu a ho manh nih an khamh khawh lo bantuk in, na thiamcang mi na fimthiamnak cu a ho hmanh nih an in laak piak kho ti lo, an in kham kho ti lo" tiah arak chimh. Sianginn kai hmanh a herh ti lo ding phun tiang in arak chimh. "Athangcho cang mi ram cheukhat ah cun hi ruahnak hi hman khawh(applicable) a si lai nain vawlei ram cheuhra ah cheukua(9/10) caah cun a si thiam rih lo mi a si" tiah bialehnak tampi a rak um ve. IT fimthiamnak a thancho tuk ruang ah minung riantuan tu a herhnak a tlawm chinchin ti a si. Ram tampi ah cun acozah uknak acheu hna (administratioan) ah cun IT bawmhnak hmang in e-government system an hman pah cang hna.
Cu a si caah Globalization hi IT fimthiamnak ruangah a chuak mi asi. Globization chan chungah kan um caah fimthiamnak (Education), tawlrel nak le uknak (Governance, Management,Administration), chawdawrnak (Merchant) le i pehtlainak (Communication) le a dangdang zei pauh ah IT bawmhnak hi a herh dih cang. Vawlei pi tluang te in a thancho khawhnak hnga a thangcho cangmi, a thawngmi ram hna nih a thangcho lio mi ram le a thangcho rih lo mi ram hna cu bawmh le hruai a herh ngaingai mi a si. A thangcho cang mi ram ah a cawlcang, a um mi hna nih ram thancho kho rih lo mi le, a thangcho lio mi ram i kan unau hna bawmh awk hi kan rian ngan bik a si hnga.
OoooOoooo



Reference:

• " The World Is Flat" - Thomas.L. Fredman
• " World and Peace" (Easy to read version by Pengion Press) - Leo Tolstoy
• " Globalization : Gaung Neh Paan" - Kyaw Win
• " Kalay A Tway" - Min Khike Soesan

No comments:

Post a Comment