Ni An Liam I An thlum Chinchin!

Kum khat chungah thla thla hleihnih(zarh 52)( ni 365)(suimilam8760)(minutes525,600)(seconds31,536,000) kan ngei cio hna. Second pakhat ah minung 1.78 lengmang an thi ti a si; minute pakhat ah minung 106 lengmang in an thi. A thimi hna lakah kan i tel rih lo. A dangdang thahchunnawk an tampi rih ko lai. Harsatnak le tukforhnak kan ton hmanh ah Pathian nih luatnak lam a kan ser piak lengmang. Pathian a kan dawt nak cu a sunglawi hringhran ko.

Nihin vawlei cung pumpi nih hmanmi ni thlarelnak (Calendar) hi Rom miphun hna thlarelnak in lakmi asi. January ti mi min cu Rom pathian "Janus" min in a ra mi asi. “Janus” pathian nih mipum pakhat a ngei nain aa ralchanh mi hmai pahnih a ngei. Cu hmai pahnih nih a hmusak mi cu a liamcia caan (past) le a ra laimi can (future) sullam kha a si. Pahnihnak ah “Janus” ti mi min hi "innka"(door or gate) asiloah “zeizong vialte aa thawknak le a dongnak” (all beginnings and endings) ti mi sullam zong a ngei. A sullam cu kumthar hi ruahchannak thar le thil ṭha a thar vialte a thawk nak a si i, kumhlun le thilhlun vialte kaltaak nak ti hi a si.

Greek mi nih Chronos le Kairos tiah caan panih an ngei. Chronos hi ni le thla, kum caan relnak a si. Krairos cu ka tuan taktak cang lai, ka tuah taktak cang lai tiah bia kan khiah caan te khi a si. Mi tampi nih kan philh tawn mi cu a liamcia mi caan nih zeidah a ka cawnpiak i a ra lai hmailei caan ah zeithil thar dah ka dirpi lai ti ruah kha a si ton. Cun tuni, tu caan (present time) kha kan philh sual tawn. Nizan cu a liam cang i thaizing cu a rat rih lo caah lungretheihpi awk bik an si lem lo. Kan ngeihmi cu nihin lawng hi a si. Cucaah nikhat ca a za in nun thiam a herh. Ni khat nih a chuahpimi harnak cung i a dang chonh chih lengmang hi a herh lo. Tuni nih a ngeih mi harnak kha teikhawh a biapi bik ko(live for the present). Cucaah thaizing nih lungretheihnak cu a za in aa ngeih ve ko lai. Hmailei caah planning cu kan ngeih a hau hrimhrim ko, asinain, cu kan i timhmi hi kan thilrit ah kan can ter awk a si lo. Nikhat i kan thilrit cungah a dang chap ti awk kan si lo. Nifatin kan thilrit kha nikhat caah a zaa. Pathian nih thil tikhawhnak le caantha (possibilities and opportunities) le, duhthimnak (freedom of choice) aa tluk cio in a kan pek cio ko. Asinain, a donghnak I biakhiah tu cu amah Pathian ṭhiamṭhiam cu a si.

“Being and Time” cauk ṭialtu German Philosopher Martin Heidegger nih cun minung (being) kan um caah caan(time) ti mi a um a ti. Asinain, ahomanh nih caan hi kan uk kho lo. Pathian lawng hi caan cungah nawl ngeitu cu a si . Cu Pathian kan zumh nak hi kan teinak a si i, kan ton mi thil zei pauh hi zumhnak in kan tei khawh ko lai. Minung kan nunnak hi a kal cuahmah hi thil (process) a si i, cu ahcun thanchonak (progress) kha kan herh peng. Thanchonak, teinak kan ti mi hi harsatnak zei hmanh um lo in hmuh khawh an si tawn lo. Hi teinak lamtluan ah zumhnak tlang tampi ṭhial ding kan ngei. Tlang kan ti tik ah “a har mi, kan nunnak ah a kan phen mi, a sang mi, kan ṭhial kho kan tuah kho men lai lo tiah ka ruahmi donkhamtu..tbk” hi an si. Zumhnak cu kan thinlung chung i a um mi ṭhawnnak a si i, anṭamci bantuk in, a kho cang ahcun a let in a ṭhang mi, a karhmi a si. Pathian zumhnak taktak he cun minung mithmuh in a si kho men lai lo kan ti mi tlaangsang pi bantukin kan hmai ah a dir ko mi harnak hmanh khi tei khawh a si ko. Asinain, Pathian aa tel a hau. Isareal miphun hruaitu Moses bantuk in Pathian sinah “Kan sin i na kal lo dingah cun, hi hmun hin kan thawhter hlah” ka ti thiam/ngam a hau.

Kum kumkhat chungah ni 366 vialte hi kumthar an si peng. Bible lei thiamsang mi hna nih Bible chungah " ṭih hlah" ti mi he apehtlaimi biafangvoi 366 tluk aa tel an ti. Pathian cu ṭhawnnak a kan petu a si i, Amah nih a kan peekmi ṭuanvo kip cungah teinak thazaang akan chap chih pengtu Pathian a si. Chun ah Ninu nih, zaan ah thlapa nih, ṭhaal khuasik caan ah zilthlikik nih, ruahti kik nih, Bawipa akan peek mi ni cu an i dawh ter chin. Bawipa nih a kan pekmi ni hi zeitluk in dah a ṭhat; hi ni ah hin i lawm u si law i nuam u sih.